Zatajenje disanja (respiratorna insuficijencija) je stanje u kojem koncentracija kisika u krvi postaje opasno niska ili koncentracija ugljičnog dioksida u krvi postaje opasno visoka.
-
Zatajenje disanja mogu uzrokovati stanja koja blokiraju (začepe) dišne putove, oštećuju plućno tkivo, slabe mišiće koji kontroliraju disanje ili remete rad centra za disanje.
-
Bolesnici mogu imati vrlo kratak dah, koža može biti plavkaste (modre) boje te mogu biti smeteni ili pospani.
-
Liječnici koriste senzor koji se postavlja na vrh prsta (pulsna oksimetrija) za otkrivanje niske koncentracije kisika i krvne pretrage za otkrivanje visoke koncentracije ugljičnog dioksida u krvi.
-
Daje se kisik.
-
Ponekad je ljudima potrebna pomoć stroja da bi disali dok se ne riješi osnovni problem.
Akutno zatajenje disanja je hitno medicinsko stanje koje može biti posljedica:
Primjer plućne bolesti koja se naglo razvija je sindrom akutnog respiratornog distresa.
Kronično zatajenje disanja (respiratorna insuficijencija) stalni je problem disanja koji može biti posljedica dugotrajne bolesti pluća kao što je kronična opstruktivna plućna bolest (KOPB).
Uzroci
Gotovo svako stanje koje utječe na disanje ili pluća može dovesti do zatajenja disanja. Do zatajenja disanja može doći na dva načina:
Ponekad ljudi imaju oboje, i nisku koncentraciju kisika i visoku koncentraciju ugljičnog dioksida.
Što uzrokuje zatajenje disanja?
|
Temeljni problem
|
Uzrok
|
|---|
|
Otežan protok zraka
|
Astma, bronhiektazije, bronhiolitis, kronična opstruktivna plućna bolest (KOPB), cistična fibroza ili udahnuto strano tijelo
|
|
Slabo disanje (smanjenje nagona za disanje)
|
Trovanje drogama, lijekovima ili alkoholom, hipotireoza, pretilost ili apneja u snu
|
|
Slabost mišića
|
Amiotrofična lateralna skleroza (ALS), neki moždani udari, Guillain-Barréov sindrom, mišićna distrofija, miastenija gravis, dječja paraliza, polimiozitis ili ozljeda kralježnične moždine
|
|
Nenormalne promjene u plućnom tkivu
|
Sindrom akutnog respiratornog distresa (ARDS), reakcija na lijek, upala pluća, plućni edem (višak tekućine u plućima) uslijed zatajenja srca ili zatajenja bubrega, fibroze pluća, zračenja, sarkoidoze ili tumorskih presadnica
|
|
Nenormalnost prsnog koša
|
Ozljeda (rana) na prsima, deformacije nastale nakon operacije prsnog koša, ozljede, ekstremna pretilost ili skolioza
|
Niska koncentracija
kisika(zatajenje disanja uslijed hipoksemije)
Čest uzrok zatajenja disanja uslijed hipoksemije je nenormalnost plućnog tkiva, kao što je sindrom akutnog respiratornog distresa, teška upala pluća, višak tekućine u plućima (npr. zbog zatajenja srca ili zatajenja bubrega) ili stvaranje ožiljaka u plućima. Takve nenormalnosti remete uobičajenu sposobnost plućnog tkiva da preuzima kisik iz zraka.
Zatajenje disanja uslijed hipoksemije (hipoksemična respiratorna insuficijencija) također se može dogoditi ako protok krvi kroz pluća postane nenormalan, kao što se događa kada krvni ugrušak začepi plućnu arteriju (plućna embolija). Ovaj poremećaj ne narušava uobičajenu sposobnost plućnog tkiva da uzima kisik, ali bez protoka krvi u dotični dio pluća, kisik se ne može pravilno uzimati iz zraka.
Visoka koncentracija ugljičnog dioksida (zatajenje disanja uslijed hiperkapnije)
Kod zatajenja disanja uslijed hiperkapnije (hiperkapnička respiratorna insuficijencija), koncentracija ugljičnog dioksida obično je previsoka jer nešto sprječava osobu da normalno diše. Česti primjeri takvih uzroka su:
-
niska razina hormona štitnjače (hipotireoza)
-
apneja u snu (kratkotrajni prestanak disanja u snu)
-
sedacija zbog predoziranja opijatima ili alkoholom
-
začepljenje ili sužavanje dišnih putova
-
ozljeda pluća
-
oštećenje kostiju i tkiva koje okružuje pluća
-
slabost mišića koji normalno napuhuju pluća (inspiratorni mišići)
Hipotireoza, kratkotrajni prestanak disanja u snu (apneja u snu) i predoziranje opijatima ili alkoholom slabe spontani refleks iz centra za disanje u mozgu koji ljude tjera na disanje. Začepljenje ili suženje dišnih putova može biti posljedica bolesti (npr. astme i kronične opstruktivne plućne bolesti) kao i udisanja stranog tijela.
Osobe koje ne dišu adekvatno također mogu imati nisku koncentraciju kisika, ali ne smatra se da imaju hipoksemičnu respiratornu insuficijenciju (zatajenje disanja uslijed niske koncentracije kisika) ako nemaju bolest plućnog tkiva.
Krv postaje kisela ukoliko je koncentracija ugljičnog dioksida visoka.
Simptomi
Zatajenje disanja uslijed hipoksemije (niske koncentracije kisika u krvi) i zatajenje disanja uslijed hiperkapnije (visoke koncentracije ugljičnog dioksida u krvi) često izazivaju slične simptome. Ljudi obično imaju vrlo kratak dah (tešku zaduhu). Niska koncentracija kisika u krvi uzrok je otežanog disanja (zaduhe) i plavkaste (modre) boje kože (cijanoza). Niska koncentracija kisika, visoka koncentracija ugljičnog dioksida i povećana kiselost krvi uzrokuju smetenost i pospanost. Ako je disanje normalno (normalan impuls iz centra za disanje u mozgu), tijelo se pokušava riješiti ugljičnog dioksida dubokim i brzim disanjem. Međutim, ako pluća ne mogu normalno funkcionirati, ovaj način disanja možda neće pomoći. Na kraju, neispravan rad mozga i srca, što rezultira pospanošću (ponekad do te mjere da bolesnik gubi svijest) i nenormalni srčani ritam (aritmije), mogu oboje dovesti do smrti.
Neki simptomi zatajenja disanja (respiratorne insuficijencije) variraju ovisno o uzroku. Ako je disanje nenormalno, tj. ako je impuls iz centra za disanje nenormalan (npr. nakon predoziranja alkoholom ili sedativima), ljudi mogu biti izuzetno pospani, disati presporo i tiho upasti u komu. Dijete sa začepljenim dišnim putom zbog udahnutog (aspiriranog) stranog tijela (npr. novčića ili igračke) može iznenada početi hroptati i boriti se za zrak.
Dijagnoza
Liječnik može posumnjati na zatajenje disanja na temelju simptoma i nalaza fizikalnog pregleda.
Koncentracija kisika u krvi može se izmjeriti bez uzimanja uzorka krvi pomoću senzora postavljenog na prst ili ušnu školjku—postupak koji se naziva pulsna oksimetrija.
Test proveden na uzorku krvi uzetoj iz arterije potvrđuje dijagnozu respiratornog zatajenja kada pokazuje opasno nisku koncentraciju kisika i/ili opasno visoku koncentraciju ugljičnog dioksida
Rendgensko snimanje prsnog koša i druge pretrage obično se rade kako bi se utvrdio uzrok zatajenja disanja.
Liječenje
Osobe s akutnim zatajenjem disanja liječe se u jedinici intenzivnog liječenja (JIL).
Bolesnicima s respiratornim zatajenjem daje se dodatni kisik kako bi se nadoknadio (smanjio) postojeći manjak kisika. Kisik se može dati pomoću malih plastičnih zubaca koji se postavljaju u nosnice ili preko maske za lice, ovisno o tome koliko kisika bolesniku treba. Kisik se obično daje u početku u većoj količini nego što je potrebno, a kasnije se protok podešava.
Strojna ventilacija korigira problem ventilacije pluća (i smanjuje koncentraciju ugljičnog dioksida) kod osoba sa zatajenjem disanja uslijed hiperkapnije. Kod strojne ventilacije koristi se stroj (respirator) koji potpomaže ulazak i izlazak zraka iz pluća. Zrak izlazi pod tlakom iz stroja kroz masku za lice (neinvazivna ventilacija s pozitivnim tlakom) ili kroz cijev postavljenu u dušnik (invazivna ventilacija s pozitivnim tlakom). Liječnici često prvo isprobaju neinvazivne metode, ali invazivna strojna ventilacija može biti nužna, osim ako se zatajenje disanja brzo ne riješi neinvazivnim liječenjem. Većina ljudi sa zatajenjem disanja liječi se i dodatnim kisikom i nekom vrstom strojne ventilacije.
Mora se liječiti temeljni poremećaji koji uzrokuje zatajenje disanja. Na primjer, antibiotici se koriste za borbu protiv upale pluća uzrokovane bakterijskom infekcijom, a bronhodilatatori se daju astmatičarima za otvaranje dišnih putova. Mogu se davati i drugi lijekovi, na primjer, za smanjenje upale ili liječenje krvnih ugrušaka.