Pneumotoraks je stanje kada zrak uđe između dva lista poplućnice (tanka, prozirna, dvoslojna membrana koja prekriva pluća i oblaže unutarnji zid prsnog koša), što dovodi do djelomičnog ili potpunog kolapsa pluća.
-
Simptomi su otežano disanje i bol u prsima.
-
Dijagnoza se postavlja rendgenskim snimanjem prsnog koša.
-
Liječi se izbacivanjem zraka kroz cijev ili se ponekad u prsni koš uvede plastični kateter.
(Vidi također Pregled bolesti poplućnice i sredogruđa.)
Normalno je tlak u pleuralnom prostoru niži od tlaka u plućima ili izvan prsnog koša. Ako dođe do perforacije te se stvori veza između pleuralnog prostora i unutrašnjosti pluća ili veza prsnog koša s vanjskim prostorom, zrak ulazi u pleuralni prostor dok se tlakovi ne izjednače ili dok se otvor ne zatvori. Kada zrak uđe u pleuralni prostor, pluća djelomično splasnu. Katkada splasne veći dio ili čitavo plućno krilo, što dovede do teške zaduhe.
Primarni spontani pneumotoraks je pneumotoraks koji se javlja bez ikakvog vidljivog uzroka kod ljudi bez poznate bolesti pluća. Primarni spontani pneumotoraks obično nastaje kada pukne malo oslabljeno područje pluća (bula). Stanje je najčešće kod visokih muškaraca mlađih od 40 godina koji puše. Većina ljudi se potpuno oporavi. Međutim, primarni spontani pneumotoraks ponovno se javlja u do 50% ljudi.
Sekundarni spontani pneumotoraks javlja se kod osoba koje inače imaju plućnu bolest. Ova vrsta pneumotoraksa najčešće se javlja kada pukne bula kod starije osobe koja ima kroničnu opstruktivnu plućnu bolest (KOPB), ali se javlja i kod ljudi s drugim bolestima pluća, kao što su cistična fibroza, astma, plućna histiocitoza Langerhansovih stanica, sarkoidoza, apsces pluća , tuberkuloza i Pneumocystis pneumonija. Zbog već postojeće (osnovne) bolesti pluća, simptomi i ishod uglavnom su lošiji kod sekundarnog spontanog pneumotoraksa. Postotak recidiva (ponovnog pneumotoraksa) sličan je onom kod primarnog spontanog pneumotoraksa.
Katamenijski pneumotoraks je rijedak oblik sekundarnog spontanog pneumotoraksa (povezan s menstruacijaskim ciklusom, tj. endometriozom poplućnice). Javlja se unutar 48 sati od početka menstruacije kod žena u premenopauzi, a ponekad i kod žena u postmenopauzi koje uzimaju estrogen. Uzrok je endometrioza prsnog koša, vjerojatno zbog tkiva koje oblaže unutrašnjost maternice (endometrij) koje dospije u pluća kroz otvor na ošitu ili kroz vene (endometrioza je medicinski izraz koji se koristi kada se tkivo endometrija pojavi bilo gdje izvan maternice).
Pneumotoraks se također može pojaviti nakon ozljede ili medicinskog postupka koji uvodi zrak u pleuralni prostor (tzv. traumatski pneumotoraks). Medicinski postupci kao što su torakocenteza, bronhoskopija ili torakoskopija mogu uzrokovati traumatski pneumotoraks. Respiratori (strojna ventilacija) mogu izazvati oštećenje pluća tlakom što dovodi do pneumotoraksa—najčešće kod pacijenata s KOPB-om ili teškim sindromom akutnog respiratornog distresa (ARDS). Promjene plućnog tlaka (što se događaju kod ronilaca [barotrauma] i pilota zrakoplova) mogu povećati rizik od pneumotoraksa.
Simptomi
Simptomi se uvelike razlikuju ovisno o tome koliko zraka ulazi u pleuralni prostor, koliki dio pluća splasne (kolabira) te o plućnoj funkciji pacijenta prije nastanka pneumotoraksa. Oni se kreću od nikakvih do lagane zaduhe ili bolova u prsima do teške zaduhe, šoka i srčanog zastoja koji ugrožavaju život.
Najčešće se naglo javlja oštra bol u prsima i otežano disanje, a ponekad i isprekidani, suhi kašalj. Bol se također može osjetiti u ramenu, vratu ili trbuhu. Simptomi su slabije izraženi kad pneumotoraks nastaje polako nego kad nastaje brzo.
Osim ako je pneumotoraks vrlo velik (opsežan) ili nastaje pod tlakom, izazivajući kolaps velikih krvnih žila u prsnom košu (tenzijski pneumotoraks), simptomi obično popuštaju kako se tijelo prilagođava kolapsu pluća, a pluća se polako počinju napuhavati kako se zrak ponovno apsorbira iz pleuralnog prostora.
Dijagnoza
Ako je pneumotoraks velik (opsežan), dijagnoza se može potvrditi fizikalnim pregledom. Koristeći stetoskop (auskultacija), liječnik može primijetiti da jedan dio prsnog koša ne prenosi normalni šum disanja, a kad se lagano lupka prstima po prsnom košu (perkusija), prsni koš proizvodi šuplji zvuk poput bubnja. Ponekad se zrak nakuplja ispod kože prsnog koša i proizvodi pucketanje koje se može osjetiti i čuti pod prstima kad se lagano dodirne prsni koš.
Rendgenska snimka prsnog koša pokazuje zračni džep (zrak) i splasnuto (urušeno ili kolabirano) plućno krilo koje ocrtava tanki unutarnji sloj poplućnice. Rendgenski snimak prsnog koša također može pokazati je li dušnik (veliki dišni put koji prolazi kroz prednji dio vrata) potisnut na jednu stranu.
Liječenje
Mali, primarni spontani pneumotoraks obično ne zahtijeva liječenje. Obično ne uzrokuje ozbiljne probleme s disanjem, a zrak se apsorbira za nekoliko dana. Pacijentima se može dati kisik kroz nos ili preko maske za lice kako bi se ubrzala apsorpcija zraka. Potpuna apsorpcija zraka kod većeg pneumotoraksa može potrajati 2 do 4 tjedna. Međutim, zrak se može brže ukloniti uvođenjem katetera ili cijevi u prsni koš.
Ako je primarni spontani pneumotoraks dovoljno velik da otežava disanje, zrak se može ukloniti (isisati) velikom špricom pričvršćenom na plastični kateter umetnut u prsni koš. Kateter se može ukloniti ili zatvoriti, a zatim neko vrijeme ostaviti na mjestu tako da se zrak koji se ponovo nakuplja može ukloniti. Pacijenti s primarnim spontanim pneumotoraksom trebaju prestati pušiti, a može im koristi i savjetovanje o prestanku pušenja.
Prsna cijev (torakalni tubus) koristi se za odvođenje zraka ako isisavanje kateterom nije uspješno i kada nastane bilo koja druga vrsta pneumotoraksa (npr. sekundarni spontani pneumotoraks ili traumatski pneumotoraks). Prsna cijev se uvodi kroz rez u zidu prsnog koša i spaja s odvodnim sustavom, tj. hermetički zatvorenom bocom u kojoj se nalazi voda ili jednosmjernim ventilom koji omogućuje izlazak zraka bez mogućnosti povratka. Usisna pumpa može se pričvrstiti na prsnu cijev ako zrak neprekidno ulazi kroz nenormalni spoj (fistula) između dišnog puta i pleuralnog prostora.
Katkad je nužan kirurški zahvat. Često se operacija izvodi torakoskopom uvedenim kroz zid prsnog koša u pleuralni prostor.
Ponavljajući pneumotoraks
Ponavljajući pneumotoraks može uzrokovati značajnu invalidnost. Kirurški zahvat može spriječiti ponavljajući pneumotoraks. Operacija obično uključuje popravak pluća na mjestima gdje je došlo do prodora zraka, tj. čvrsto sljepljivanje unutarnjeg i vanjskog lista poplućnice. Ova se operacija obično obavlja pomoću torakoskopa s video-kamerom na vrhu (cijev koja liječnicima omogućuje pogled u pleuralni prostor). Ljudi kojima će možda biti potrebna operacija su:
-
ljudi s visokim rizikom—npr. ronioci i piloti zrakoplova—nakon prve epizode pneumotoraksa
-
ljudi koji imaju sekundarni spontani pneumotoraks—nakon prve epizode pneumotoraksa, ako je osoba dovoljno zdrava da se podvrgne operaciji
-
ljudi koji imaju pneumotoraks koji neće zacijeliti ili pneumotoraks koji se dva puta dogodio na istoj strani
Ako osoba s ponavljajućim pneumotoraksom ne može podnijeti operaciju zbog lošeg zdravlja, pleuralni prostor se može zatvoriti sljepljivanjem listova poplućnice, što se postiže ubacivanjem talka ili doksiciklina kroz prsnu cijev (torakalni dren) u pleuralni prostor. Međutim, zatvaranje pleuralnog prostora na ovaj način manje je učinkovito od kirurškog zahvata. Kad se pleuralni prostor zatvori na ovaj način, pneumotoraks se na kraju ponovno razvije u 25% ljudi. Nasuprot tome, kada se obavi operacija, pneumotoraks se ponovno razvija samo u 5% slučajeva.