Pneumonija je akutna upala pluća prouzročena infekcijom. Početna dijagnoza obično počiva na rendgenskoj snimci pluća i kliničkim nalazima. Uzroci, simptomi, liječenje, preventivne mjere kao i prognoza bolesti razlikuju se ovisno o tome je li infekcija bakterijska, mikobakterijska, virusna, gljivična ili izazvana parazitima; je li stečena izvan bolnice (domicilna) ili u bolnici (hospitalna); javlja li se kod bolesnika na strojnoj ventilaciji; te je li oboljeli imunokompetentan ili imunokompromitiran.
(Vidi također Neonatalne pneumonije.)
Procjenjuje se da 4–5 milijuna ljudi u SAD-u svake godine oboli od pneumonije (bez pneumonije koju uzrokuje COVID-19), od kojih oko 55.000 umre. U Sjedinjenim Američkim Državama, pneumonija, zajedno s influencom, deveti je uzrok smrti i vodeći je infektivni uzrok mortaliteta. Bolničke pneumonije su najčešće smrtonosne hospitalne infekcije i najčešći uzrok ukupne smrtnosti u zemljama sa slabije razvijenim zdravstvenim sustavom.
Najčešći uzrok pneumonije u odraslih koji imaju > 30 godina, bez virusne pandemije kao što je COVID-19, je:
Streptococcus pneumoniae je još uvijek najčešći uzročnik u svim dobnim skupinama, stanjima i zemljopisnim područjima. Međutim, incidencija infekcije koju uzrokuje S. pneumoniae opada zbog sve veće procijepljenosti i razvoja kolektivnog imuniteta. Međutim, patogeni svih vrsta, od virusa pa do parazita, mogu uzrokovati pneumoniju. Uz dostupnost osjetljivih molekularnih dijagnostičkih metoda, virusi se sve više prepoznaju kao uzročnici pneumonija, bilo kao jedini uzročnici ili kao kopatogeni uz bakterije.
Dišni putovi i pluća stalno su izloženi vanjskim patogenima. Gornji dišni putovi i posebno orofarinks djelomično su kolonizirani takozvanom “normalnom florom” koja ne ugrožava obranu domaćina. Mikroaspiracija ovih patogena iz gornjih dišnih putova redovita je pojava, ali se obrambeni mehanizmi pluća lako se rješavaju tih patogena. Pneumonija se razvija kada:
-
su kompromitirani (nadvladani) obrambeni mehanizmi
-
makroaspiracija dovodi do velikog inokuluma bakterija pa veliki broj patogenih mikroorganizama nadvlada normalne obrambene snage domaćina
-
unesen je posebno virulentan patogen
Povremeno se infekcija razvija kada patogeni dospiju do pluća krvotokom ili širenjem per continuitatem iz stijenke toraksa ili medijastinuma. Drugi potencijalni put razvoja pneumonije je disbioza u rezidentnom mikrobiomu pluća.
Gornji dišni putovi se brane sekrecijom IgA, proteaza i lizozoma; sekrecijom inhibitora rasta koje proizvodi normalna flora, te fibronektina koji oblaže sluznicu i inhibira adherenciju patogena.
Nespecifična odbrana donjih dišnih putova počiva na kašlju i mukocilijarnom čišćenju, čime se sprječava infekcija. Specifičnu obranu donjih dišnih putova čine različiti imunološki mehanizmi specifični za patogene: IgA i IgG opsonizacija (proces vezanja odgovarajućih opsonina za površinu bakterije ili druge stanice čime se olakšava fagocitoza. Opsonini su: razna antitijela, neki enzimi i dijelovi komponenti komplementa; op. prev.), antimikrobni peptidi, protuupalni učinci surfaktanta, fagocitoza koju vrše alveolarni makrofagi i T–stanični imuni odgovor. Ovi mehanizmi štite većinu ljudi od infekcije.
Međutim, brojna stanja mijenjaju normalnu floru (npr. sistemske bolesti, pothranjenost, hospitalne infekcije, upotreba antibiotika), povećana virulencija uzročnika ili oštećenje ovih obrambenih mehanizama (npr. izmijenjen mentalni status, pušenje, nazogastrična ili endotrahealna intubacija, bolesti ili lijekovi koji suprimiraju imunološki sustav). Na taj način patogeni lakše prodiru u dišne prostore udisanjem, kontaktom, hematogenim rasapom ili aspiracijom, te se mogu razmnožiti i izazvati pneumoniju.
Specifični patogeni mikroorganizmi, tj. uzročnici pneumonije, ne mogu se otkriti u do 50% bolesnika i pored opsežnih dijagnostičkih pretraga, prvenstveno zbog ograničenja trenutno dostupnih dijagnostičkih testova i poteškoća u dobivanju odgovarajućih uzoraka iz dubokih dijelova pluća (alveola). No, budući da su patogeni i ishodi obično slični kod bolesnika sa sličnim stanjima i sa sličnim čimbenicima rizika, klinički se pneumonija dijele na:
Ovakva podjela (kategorizacija) pneumonija koja počiva na kliničkoj slici i mjestu nastanka infekcije, omogućava precizniji odabir empirijske antibiotske terapije.