Tirozin je aminokiselina koja je preteča nekoliko neurotransmitera (npr. dopamina, norepinefrina, epinefrina), hormona (npr. tiroksina) i melanina; nedostaci enzima koji sudjeluju u metabolizmu tirozina dovode do različitih sindroma.
Postoje brojni poremećaji metabolizma fenilalanina i tirozina (vidi Tablicu). Također pogledajte Pristup pacijentu sa sumnjom na naslijedni poremećaj metabolizma i Obrada zbog sumnje nasljedne metaboličke bolesti.
Poremećaji metabolizma fenilalanina i tirozina
|
Bolest (OMIM broj)
|
Neispravan protein ili enzim
|
Neispravan gen ili geni (kromosomske lokacije)
|
Opaske
|
|
* Gen je identificiran i molekularna osnova je razjašnjena.
OMIM = online mendelian inheritance in man (vidi OMIM database).
|
|
Fenilketonurija (PKU), klasični i blaži oblici (261600)
|
Fenilalanin hidroksilaza
|
PAH (12q24.1) *
|
Biokemijski profil: Povišen fenilalanin u plazmi
Kliničke značajke: Intelektualne teškoće, problemi u ponašanju
Liječenje: Ograničen unos fenilalanina prehranom, nadomještanje tirozina
|
|
Nedostatak dihidropteridin reduktaze (261630)
|
Dihidropteridin reduktaza
|
QDPR (4p15.31) *
|
Biokemijski profil: Povišen fenilalanin u plazmi, u mokraći visok biopterin, u plazmi nizak biopterin
Kliničke značajke: Slično blagoj PKU, ali ako poremećaj neurotransmitera ostane neprepoznat, razvoj intelektualnih teškoća, napadaja i distonije
Liječenje: Dijeta s ograničenim unosom fenilalanina, nadomještanje tirozina, folinična kiselina, nadomještanje neurotransmitera
|
|
Manjak pterin-4α-karbinolamin dehidrataze (264070)
|
Pterin-4α-karbinolamin dehidrataza
|
PCBD (10q22) *
|
Biokemijski profil: Povišen fenilalanin u plazmi, u urinu visok neopterin i primapterin, nizak biopterin u plazmi
Kliničke značajke: Slične blagoj PKU, ali ako poremećaj neurotransmitera ostane neprepoznat, razvoj intelektualnih teškoća, napadaja i distonije
Liječenje: Prehrana s ograničenim unosom fenilalanina, dodatak tirozina, nadomještanje neurotransmitera
|
|
Poremećaj sinteze biopterina
|
GTP-ciklohidrolaza (233910)
|
GCH1 (14q22) *
|
Biokemijski profil: Povišen fenilalanin u plazmi, niski biopterin u urinu, nizak (GCH) ili visok (PTS i SPR) neopterin u urinu
Kliničke značajke: Slično blagoj PKU, ali ako poremećaj neurotransmitera ostane neprepoznat, razvoj intelektualnih teškoća, napadaja i distonije
Liječenje: Tetrahidrobiopterin i nadomještanje neurotransmitera
|
|
6-piruvoil-tetrahidropterin sintaza (261640)
|
PTS (11q22-P23) *
|
|
Sepiapterin reduktaza (182125)
|
SPR (2p14-P12) *
|
|
Tirozinemija tip I (hepatorenalni oblik; 276700)
|
Fumarilacetoacetat hidrolaza
|
FAH (15q23-P25) *
|
Biokemijski profil: Povišen tirozin u plazmi, povišen sukcinilaceton u plazmi i urinu
Kliničke značajke: Ciroza, akutno zatajenje jetre, periferna neuropatija, Fanconijev sindrom
Liječenje: Prehrana s ograničenim unosom fenilalanina, tirozina i metionina; nitisinon; transplantacija jetre
|
|
Tirozinemija tipa II (okulokutani oblik; 276600)
|
Tirozin aminotransferaza
|
TAT (16q22.1-q22.3) *
|
Biokemijski profil: Povišeni tirozin i fenilalanin u plazmi
Kliničke značajke: Intelektualna invalidnost, palmoplantarna hiperkeratoza, ulkusi rožnice
Liječenje: Dijeta s ograničenim unosom fenilalanina i tirozina
|
|
Tirozinemija tip III (276710)
|
4-hidroksifenilpiruvat dioksigenaza
|
HPD (12q24-qter) *
|
Biokemijski profil: Povišen tirozin u plazmi, povišen 4-hidroksifenil derivati u urinu
Kliničke značajke: Razvojno zaostajanje, napadaji, ataksija
Liječenje: Dijeta s ograničenim unosom fenilalanina i tirozina, dodatak askorbata
|
|
Prolazna tirozinemija novorođenčeta
|
4-hidroksifenilpiruvat dioksigenaza
|
nije genetski
|
Biokemijski profil: Povišeni fenilalanin i tirozin u plazmi
Kliničke značajke: Obično se javlja u nedonoščadi; uglavnom asimptomatska
Povremeno problemi s hranjenjem i pospanost
Liječenje: Ograničenje unosa tirozina i dodatak askorbata samo u simptomatskih bolesnika
|
|
Hawkinsinuria (140350)
|
4-hidroksifenilpiruvat dioksigenaza kompleks
|
HPD (12q24-qter) *
|
Biokemijski profil: Blaga hipertirozinemija, povišen hawkinsin u urinu
Kliničke značajke: Slabo napredovanje, ketotičke metaboličke acidoze
Liječenje: Dijeta s ograničenim unosom fenilalanina i tirozina, dodatak askorbata
|
|
Alkaptonurija (203500)
|
Homogentizat oksidaza
|
HGD (3q21-P23) *
|
Biokemijski profil: Povišena homogentizinska kiselina u urinu
Kliničke značajke: Tamna mokraća, ohronoza, artritis
Liječenje: Nije potrebno; askorbat za smanjenje pigmentacije
|
|
Okulokutani albinizam Tip I (A i B; 203100)
|
Tirozinaza
|
Tyr (11q21) *
|
Biokemijski profil: Bez abnormalnosti aminokiselina u plazmi i urinu, odsutna (IA) ili smanjena (IB) tirozinaza
Kliničke značajke: Odsutni (IA) ili smanjeni (IB) pigment u koži, kosi, šarenici i mrežnici; nistagmus; sljepoća; rak kože
Liječenje: Zaštita kože i očiju
|
Prolazna tirozinemija novorođenčeta
Prolazna nezrelost metaboličkih enzima, osobito dioksigenaze 4–hidroksifenilpiruvične kiseline, ponekad dovodi do povišene koncentracije tirozina u plazmi (osobito u nedonoščadi i to one na visoko proteinskoj prehrani); metaboliti mogu biti povšeni na rutinskom probiru novorođenčadi na fenilketonuriju.
Većina bolesnika nema simptoma, no neki mogu imati letargiju i slabo hranjenje.
Tirozinemija se razlikuje od PKU po povišenim koncentracijama tirozina u plazmi.
Većina slučajeva prolazi spontano. Simptomatskim bolesnicima treba ograničiti unos tirozina hranom (2 g/kg/dan) i uzimati vitamin C (200 do 400 mg PO 1 jednom na dan).
Tirozinemija tipa I
Ova bolest se nasljeđuje autosomno recesivno, a uzrokovana je nedostatkom fumarilacetoacetat hidroksilaze, enzima važnog za metabolizam tirozina.
Bolest se može očitovati kao galopirajuće zatajenje jetre u novorođenačkom razdoblju ili kao indolentni subklinički hepatitis, bolna periferna neuropatija i tubularni poremećaji funkcije bubrega (npr. metabolička acidoza s normalnim anionskim zjapom, hipofosfatemija, rahitis otporan na vitamin D) u starije dojenčadi i djece. Djeca koja ne umru od zatajenja jetre, u ranom djetinjstvu imaju značajan rizik od razvitka raka jetre.
Na dijagnozu tirozinemije upućuje povišena koncentracija tirozina u plazmi, a potvrđuje ju visoka koncentracija sukcinilacetona u plazmi i urinu, te niska aktivnost fumarilacetoacetat hidroksilaze u krvnim stanicama ili uzorcima biopsije jetre. Liječenje s nitisinonom (NTBC) je učinkovito kod akutnih epizoda i usporava napredovanje bolesti.
Preporučuje se prehrana s malo fenilalanina i tirozina. Učinkovito je i presađivanje jetre.
Tirozinemija tipa II
Ovo je rijetka autosomno recesivna bolest, uzrokovana nedostatkom tirozin transaminaze.
Nakupljanje tirozina uzrokuje ulceracije kože i rožnice. Sekundarno povišenje tirozina, premda je blago, ako se ne liječi može uzrokovati neuropsihijatrijske poremećaje.
Dijagnoza se postavlja na osnovi povišenog tirozina u plazmi, odsustva sukcinilacetona u plazmi ili mokraći i smanjenom enzimskom aktivnosti u bioptatu jetre.
Ova se bolest lako liječi blagim do umjerenim ograničenjem unosa fenilalanina i tirozina hranom.
Alkaptonurija
Ova rijetka autosomno recesivna bolest uzrokovana je nedostatkom oksidaze homogentizinske kiseline; produkti oksidacije homogentizinske kiseline nakupljaju se u koži i uzrokuju hiperpigmentacije, a kristali se talože u zglobovima.
Bolest se obično dijagnosticira u odraslih, a uzrokuje tamnu pigmentaciju kože (ohronoza) i artritis. Mokraća na zraku potamni zbog prisutnosti oksidacijskih produkata homogentizinske kiseline. Dijagnoza se postavlja nalazom povišene koncentracije homogentizinske kiseline u mokraći (>4 do 8 g/24 h).
Učinkovitog liječenja nema, no askorbinska kiselina u dozi od 1 g PO jednom na dan može ublažiti odlaganje pigmenta povećavanjem izlučivanja homogentizinske kiseline bubrezima.
Nedostatak tirozinaze dovodi do odsutnosti pigmentacije kože i mrežnice, pri čemu se jako povećava opasnost od raka kože i značajnog gubitka vida. Čest je nistagmus i fotofobija.