Jetra je metabolički vrlo složen organ ljudskog tijela. Hepatociti (stanice jetrenog parenhima) obavljaju sljedeće metaboličke funkcije:
Pregled strukture jetre
Na razini stanice, portalne trijade sastoje se od paralelnih terminalnih ogranaka žučnih vodova, portalnih vena i hepatalnih arterija koji okružuju hepatocite. Terminalni ogranci hepatalnih vena nalaze se u centru jetrenog lobula. Budući da krv teče iz portalnih trijada preko hepatocita te se drenira preko ogranaka vene u središtu lobula, upravo je taj središnji dio najosjetljiviji na ishemiju.
Građa jetre
|
Jetra je građena od lobula oko terminalnih ogranaka hepatalne vene (centralnih vena). Između lobula nalaze se portalne trijade. Svaka trijada sastoji se od grana žučnog kanala, portalne vene i jetrene arterije.
 |
Jetreni režnjevi
Metabolizam bilirubina
Razgradnjom hemoglobina stvara se bilirubin (netopivi razgradni produkt) i drugi žučni pigmenti. Bilirubin se mora pretvoriti u vodotopivu tvar da bi se izlučio. Pretvorba iz netopivog u topivi oblik odvija se u 5 koraka: proizvodnja, prijenos u plazmi, unos u jetru, konjugacija i bilijarna ekskrecija.
Proizvodnja: dnevno se stvara otprilike 250-350 mg nekonjugiranog bilirubina; 70– 80% nastaje iz raspadnutih eritrocita, a 20– 30% (“rano obilježeni” bilirubin) nastaje ponajviše iz drugih hemoproteina iz koštane srži i jetre. Razgradnjom hemoglobina oslobađa se željezo i biliverdin, koji se pretvara u bilirubin.
Transport u plazmi: Nekonjugirani (indirektni) bilirubin nije topiv u vodi pa se stoga transportira u plazmi vezan za albumin. Ne može proći kroz glomerularnu membranu u urin. Vezanje za albumin smanjeno je u nekim specifičnim stanjima (npr. acidozi), a neke se određene tvari (npr. salicilati, neki antibiotici) natječu s bilirubinom za vezna mjesta.
Unos u jetru: Bilirubin brzo ulazi u jetru, međutim albumini ostaju u plazmi.
Konjugacija: Nekonjugirani bilirubin u jetri se konjugira u bilirubin diglukuronid (konjugirani (direktni) bilirubin). Konjugaciju vrši mikrosomalni enzim glukuronil–transferaza, koji čini bilirubin topivim u vodi.
Bilijarna ekskrecija: Uski kanalići koje formiraju susjedni hepatociti postupno se udružuju u duktule, zatim interlobularne žučne kanaliće i veće hepatalne kanale. Izvan porte hepatis glavni jetreni kanal spaja se s duktusom cistikusom iz žučnog mjehura čime nastaje zajednički žučni vod, koji se drenira u duodenum u području papile Vateri.
Konjugirani bilirubin se izlučuje u žučni kanalić s ostalim sastojcima žuči. U crijevima bakterije metaboliziraju bilirubin u urobilinogen, koji se većim dijelom dalje metabolizira u sterkobilin, koji daje stolici smeđu boju. U potpunoj bilijarnoj opstrukciji, stolica gubi svoju normalnu boju i postaje svjetlosiva (boja gline). Dio urobilinogena se reapsorbira, izlučuje preko hepatocita i ponovno se izlučuje u žuči (enterohepatična cirkulacija). Manji dio izlučuje se urinom.
Budući da se, za razliku od nekonjugiranog, konjugirani bilirubin izlučuje u urin, samo konjugirana hiperbilirubinemija (npr. u hepatocelularnoj ili kolestatskoj žutici) uzrokuje bilirubinuriju.
Patofiziologija
Patofiziologija jetrenih poremećaja
Bolesti jetre mogu biti posljedica velikog broja različitih uzroka, uključujući infekcije, lijekove, toksine, ishemiju i autoimune bolesti. Ponekad, poremećaji jetre se mogu javiti i nakon operacije. Bolesti jetre većinom uzrokuju određeni stupanj hepatocelularnog oštećenja i nekroze što dovodi do poremećenih vrijednosti laboratorijskih parametara, a ponekad i simptoma. Bolesnikove smetnje mogu biti posljedica same bolesti jetre (npr. žutica zbog akutnog hepatitisa) ili komplikacija jetrene bolesti (npr. akutno krvarenje iz probavnog trakta zbog ciroze i portalne hipertenzije).
Usprkos nekrozi, jetra se može regenerirati. Čak se i opsežne nekroze mogu potpuno povući (npr. kod akutnog virusnog hepatitisa). Međutim, nepotpuna regeneracija i fibroza mogu nastati kod oštećenja koje obuhvaća i premošćuje cijele lobule ili zbog slabije izraženog, ali dugotrajnog štetnog djelovanja.
Specifične bolesti zahvaćaju određene dijelove hepatobilijarnog sustava ili funkcije (npr. akutni virusni hepatitis se primarno manifestira oštećenjem jetrenih stanica ili hepatocelularnim oštećenjem, primarna bilijarna ciroza poremećenim izlučivanjem žuči, a ciroza fibrozom jetre i posljedičnom portalnom hipertenzijom). Simptomi, znakovi i laboratorijski poremećaji određeni su dijelom hepatobilijarnog sustava koji je zahvaćen poremećajem (vidi dijagnostička obrada jetrenih i bilijarnih poremećaja). Neki poremećaji (npr. teška alkoholna bolest jetre) zahvaćaju više struktura unutar jetre, rezultirajući kombinacijom simptoma, znakova i poremećaja laboratorijskih parametara.
Prognoza teških komplikacija lošija je u starijih bolesnika, kod kojih je smanjena sposobnost oporavka i regeneracije jetre od djelovanja nokse kao i sposobnost metaboliziranja i tolerancije na nakupljanje toksina.