DEFINICIJA
Poremećaji ventilacije, posljedica abnormalnosti PaCO2, uključuju promjene u proizvodnji CO2, promjene minutne ventilacije ili mrtvog prostora dišnog sustava. Mnoge bolesti mogu dovesti do akutnog povećanja proizvodnje CO2, kronični poremećaji ventilacije povezani su s neodgovarajućom minutnom ventilacijom ili udjelom mrtvog prostora.
HIPOVENTILACIJA
ETIOLOGIJA
Kronična hipoventilacija može biti posljedica bolesti plućnog parenhima, abnormalnosti torakalnog zida (npr. teška kifoskolioza), poremećenog disanja u snu, živčanomišićnih bolesti, te abnormalnosti centra za disanje. Sindrom pretilosti s hipoventilacijom dijagnosticira se kada je indeks tjelesne mase ≥30 kg/m2 i PaCO2 >6.0 kPa a nema drugih uzroka hiperkapnije. Poremećaj disanja u snu, u pravilu opstruktivna apneja u snu, viđa se u većine bolesnika sa sindrom pretilosti s hipoventilacijom. Sindrom centralne hipoventilacije je rijedak poremećaj koji uključuje izostanak normalnog respiratornog odgovora na hipoksemiju i/ili hiperkapniju.
KLINIČKA PROCJENA
Ključni simptomi hipoventilacije mogu biti dispneja u naporu, ortopneja, pospanost danju, jutarnja glavobolja i anksioznost. Bolesti plućnog parenhima, kao što su kronična opstruktivna plućna bolest i bolest plućnog intersticija, obično uzrokuju dispneju i kašalj. Poremećeno disanje u snu uzrokuje pospanost danju, hrkanje i isprekidano spavanje. Ortopneja je uobičajena kod živčanomišićnih poremećaja, premda obično slabosti respiratorne muskulature prethodi slabost mišića udova ili drugih mišićnih skupina. Hipoventilacija povezana sa živčanomišićnim poremećajima i poremećajima torakalnog zida napreduje od asimptomatske do noćne hipoventilacije i hiperkapnije izražene danju. Kronično uživanje narkotika i hipotireoza mogu dovesti do slabijeg poticaja iz centra za disanje.
Fizikalni pregled, radiološke pretrage (RTG pluća i srca, te možda CT toraksa), te testovi plućne funkcije otkrivaju većinu uzroka hipoventilacije zbog bolesti plućnog parenhima i torakalnog zida. Mjerenjem maksimalnog inspiratornog i ekspiratornog tlaka ili forsiranog vitalnog kapaciteta može se odrediti i pratiti snaga respiratorne muskulature. Isto tako, trebalo bi razmotriti polisomnografiju zbog dokazivanja opstruktivne apneje u snu. Kada bolesnici imaju hiperkapniju uz normalnu plućnu funkciju, normalnu snagu respiratorne muskulature, te normalnu alveolarno-arterijsku razliku PO2, može se raditi o poremećaju centra za disanje, koji može otkriti polisomnografija. Laboratorijski nalazi uključuju povećan PaCO2 i obično smanjen PaO2. Kompenzacijski porast razine bikarbonata u plazmi i normalni pH viđaju se kod kronične hipoventilacije. Na koncu se može razviti plućna hipertenzija i cor pulmonale. Kod sindroma centralne hipoventilacije, hiperkapnija se značajno pogoršava u snu.
LIJEČENJE HIPOVENTILACIJA
Kod svih oblika hipoventilacije trebalo bi primijeniti oksigenoterapiju zbog otklanjanja hipoksemije. Hipoventilacija uslijed pretilosti rješava se smanjenjem tjelesne težine i primjenom noćne neinvazivne ventilacije pozitivnim tlakom (engl. nocturnal noninvasive positive pressure ventilation = NIPPV). Primjena kontinuiranog pozitivnog tlaka u dišnim putovima (CPAP) tijekom spavanja za mnoge pretile bolesnike sa hipoventilacijskim sindromom predstavlja adekvatan tretman, dok neki zahtijevaju dvorazinski pozitivni tlak u dišnim putovima (engl. bilevel positive airway pressure = BiPAP).
Neinvazivna ventilacija pozitivnim tlakom tijekom spavanja može osigurati ventilacijsku potporu i liječiti apneju u snu kod neuromuskularnih poremećaja, poremećaja zida prsnog koša, te centralne hipoventilacije. Kod progresivnih neuromuskularnih poremećaja obično je nužna stalna (neprekidna) mehanička ventilacija. Pacijentima s poremećajem centra za disanje može koristiti elektrostimulacija freničnog živca ili ošita.
HIPERVENTILACIJA
ETIOLOGIJA
Hiperventilacija nastaje zbog pojačane ventilacije potaknute povećanom proizvodnjom CO2, što vodi do smanjenja PaCO2. Premda anksioznost može pridonijeti započinjanju i progresiji hiperventilacije, hiperventilacija nije uvijek povezana sa anksioznošću. Hiperventilacija može prethoditi sistemskim poremećajima kao što je dijabetička ketoacidoza.
KLINIČKA PROCJENA
Simptomi kronične hiperventilacije mogu biti dispneja, parestezije, glavobolja, tetanija, smetnje vida, te atipična bol u prsima. Laboratorijski nalazi kod kronične hiperventilacije otkrivaju snižen PaCO2, ali nisku razinu bikarbonata u serumu i gotovo normalan pH u plinskoj analizi arterijske krvi.
LIJEČENJE HIPERVENTILACIJA
Liječenje kronične hiperventilacije je problematično. Koristiti može identifikacija uzročnih faktora i isključivanje drugih mogućih dijagnoza.
Opširnije vidi u McConville JF, Mokhlesi B, Solway J: Disorders of Ventilation, Pogl. 318, str. 1720, u HPIM-19.